Endüstriyel çözücü, ekstraksiyon ve laboratuvar uygulamalarında yaygın kullanılan organik bileşik
Hekzan (Heksan) (C₆H₁₄, CAS No: 110-54-3), alkanlar serisinden doymuş bir hidrokarbondur. Renksiz, uçucu ve yanıcı bir sıvı olup karakteristik bir petrol kokusuna sahiptir. Hekzan (Heksan) doğal gaz ve ham petrol rafinasyonu sırasında elde edilir ve endüstride yaygın olarak kullanılan bir çözücüdür.
Hekzan (Heksan) beş izomerik forma sahiptir, ancak endüstriyel uygulamalarda genellikle n-hekzan (n-heksan) kullanılır. Yüksek yağ çözme kapasitesi ve düşük kaynama noktası nedeniyle özellikle yağ ekstraksiyonu ve temizlik uygulamalarında tercih edilir.
Hekzan (Heksan)'ın çok çeşitli endüstriyel ve ticari uygulamaları bulunmaktadır:
Bitkisel yağların tohumlardan çıkarılmasında kullanılır. Özellikle soya, pamuk tohumu ve ayçiçeği yağı üretiminde yaygındır.
Makine parçaları, metal yüzeyler ve elektronik bileşenlerin yağ ve kirlerden arındırılmasında kullanılır.
Özellikle ayakkabı ve deri endüstrisinde kullanılan yapıştırıcıların üretiminde çözücü olarak kullanılır.
Boya, vernik ve kaplama formülasyonlarında çözücü ve inceltici olarak kullanılır.
Kromatografi ve diğer laboratuvar uygulamalarında organik çözücü olarak kullanılır.
Polimer sentezi ve işleme süreçlerinde çözücü ve ekstraksiyon ajanı olarak kullanılır.
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Hekzan (Heksan) | - | - |
| Diğer Adlar | n-Hekzan, n-Heksan, Hekzan (Heksan) karışımı | - | - |
| CAS Numarası | 110-54-3 | - | - |
| EC No | 203-777-6 | - | - |
| Formül | C₆H₁₄ | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 86.18 | g/mol | - |
| Görünüm | Renksiz, şeffaf sıvı | - | Görsel |
| Koku | Hafif petrol kokusu | - | - |
| Safiyet | ≥95.0 (n-hekzan) | % | GC |
| Yoğunluk (20°C) | 0.659 | g/cm³ | ISO 3675 |
| Viskozite (20°C) | 0.31 | mPa·s | ISO 3104 |
| Kaynama Noktası | 69 | °C | ISO 918 |
| Erime Noktası | -95 | °C | ISO 6321 |
| Parlama Noktası | -22 | °C | ISO 3679 |
| Alevlenme Noktası | 225 | °C | ISO 2592 |
| Buhar Basıncı (20°C) | 17.6 | kPa | ISO 8973 |
| Çözünürlük (Su) | 9.5 | mg/L | OECD 105 |
| Oktan Sayısı | 25 | - | ASTM D2699 |
Yanıcı Sıvı ve Buhar Sağlığa Zararlı Çevre İçin Zararlı
Hekzan (Heksan), sucul ortamlarda yüksek biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ) oluşturabilir. Mikroorganizmalar tarafından biyolojik olarak parçalanabilir ancak yüksek konsantrasyonlarda toksik etki gösterebilir. Suya karışması durumunda sucul yaşam için zararlı olabilir. Toprakta hızlı bir şekilde buharlaşır ve biyoakümülasyon potansiyeli düşüktür.
Hekzan (Heksan) saf bir kimyasal bileşikken (C₆H₁₄), benzin çeşitli hidrokarbonların (C4-C12) karışımıdır. Hekzan (Heksan) daha düşük kaynama noktasına ve daha basit kimyasal yapıya sahiptir. Benzin, hekzan (heksan) da dahil olmak üzere çeşitli alkanlar, alkenler ve aromatik bileşikler içerir.
Hekzan (Heksan) yağları iyi çözme özelliğine sahiptir ve düşük kaynama noktası sayesinde kolayca damıtılarak yağdan ayrılabilir. Bu nedenle bitkisel yağ üretiminde verimli bir ekstraksiyon çözücüsüdür. Ayrıca nispeten ucuz ve kolay bulunabilir olması da tercih edilme nedenlerindendir.
Hekzan (Heksan) buharlarının uzun süre solunması merkezi sinir sistemini baskılayabilir, baş dönmesi, baş ağrısı ve mide bulantısına neden olabilir. Kronik maruziyet periferik nöropatiye yol açabilir. Ciltle teması kuruluğa ve tahrişe neden olabilir. Yutulması durumunda akciğerlere kaçma riski nedeniyle tehlikelidir.
Evet, bazı uygulamalarda hekzan (heksan) yerine daha güvenli alternatifler kullanılabilir. Bunlar arasında izopropil alkol, etil asetat, sikloheksan veya süperkritik karbondioksit bulunur. Ancak bu çözücülerin de kendine özgü avantaj ve dezavantajları vardır.
Hekzan (Heksan) asidik veya bazik özellik göstermez, bu nedenle nötralizasyon gerektirmez. Dökülen hekzan (heksan) absorban malzemelerle (kum, kil, özel absorbanlar) emilerek toplanmalı ve uygun şekilde bertaraf edilmelidir. Buharlaşmasını önlemek için üzeri kapatılmalıdır.