Diş dostu, düşük glisemik indeksli tatlandırıcı ve şeker alkolü. Sakkarozla aynı tatlılıkta ancak %40 daha az kalorili.
Ksilitol (C₅H₁₂O₅, CAS No: 87-99-0), beş karbonlu bir şeker alkolüdür (pentitol) ve E967 kodu ile gıda katkı maddesi olarak kullanılır. Huş ağacı kabuğundan elde edilir ve doğal olarak birçok meyve ve sebzede bulunur. Sakkarozla aynı tatlılığa sahip olmasına rağmen %40 daha az kalorilidir (2.4 kcal/g).
Ksilitolün en önemli özelliklerinden biri diş çürümesini önleme yeteneğidir. Ağız bakterileri tarafından fermente edilemez ve asit üretimine yol açmaz. Ayrıca tükürük akışını artırarak diş minesinin remineralizasyonunu destekler. Düşük glisemik indeksi (7) nedeniyle diyabetikler için uygun bir tatlandırıcıdır.
Ksilitol, çok çeşitli endüstriyel, gıda ve farmasötik uygulamalarda kullanılmaktadır:
Sakız, diş macunu, ağız gargarası ve diş temizleme ürünlerinde yaygın kullanılır. Diş çürümesini önleme özelliği nedeniyle "diş dostu" sertifikalı ürünlerde tercih edilir.
Düşük glisemik indeksi (7) ve insülin gerektirmeyen metabolizması nedeniyle diyabetik şekerlemeler, çikolatalar ve tatlılarda kullanılır.
Şekerlemelerde, çikolatalarda ve sakızlarda şeker yerine kullanılır. Soğutucu etkisi ve sakkarozla benzer tatlılığı nedeniyle ideal bir alternatiftir.
Şuruplarda tatlandırıcı, tabletlerde taşıyıcı madde ve bazı ilaç formülasyonlarında eksipiyan olarak kullanılır. Ayrıca kulak enfeksiyonlarında önleyici etkisi vardır.
Düşük kalorili (2.4 kcal/g) olması nedeniyle diyet ürünlerinde, enerji barlarında ve kilo kontrol ürünlerinde kullanılır.
Nemlendirici kremler, losyonlar ve diğer kişisel bakım ürünlerinde nem tutucu ve cilt yumuşatıcı olarak kullanılır.
| Özellik | Değer | Birim | Test Metodu |
|---|---|---|---|
| Kimyasal Adı | Ksilitol | - | - |
| Diğer Adlar | Ksilit, Wood Sugar, E967 | - | - |
| CAS Numarası | 87-99-0 | - | - |
| EC No | 201-788-0 | - | - |
| E Kodu | E967 | - | - |
| Formül | C₅H₁₂O₅ | - | - |
| Moleküler Ağırlık | 152.15 | g/mol | - |
| Görünüm | Beyaz kristal toz | - | Görsel |
| Koku | Kokusuz | - | - |
| Tat | Tatlı, serinletici | - | - |
| Safiyet (Kuru Madde Bazında) | ≥99.5 | % | USP/Ph.Eur. |
| Nem İçeriği | ≤0.5 | % | Karl Fischer |
| Erime Noktası | 92-96 | °C | USP |
| pH Değeri (10% sol.) | 5.0-7.0 | - | USP |
| Çözünürlük (Su, 20°C) | 1630 | g/L | USP |
| Özgül Ağırlık | 1.52 | g/cm³ | USP |
| Redükleyici Maddeler | ≤0.2 | % | USP |
| Kurşun (Pb) İçeriği | ≤0.5 | mg/kg | USP |
| Arsenik (As) İçeriği | ≤1 | mg/kg | USP |
Yüksek Dozlarda Laksatif Etki
Ksilitol doğal olarak parçalanabilen bir maddedir ve çevre için düşük risk taşır. Su kaynaklarına karıştığında mikrobiyal aktivite ile hızla parçalanır. Toksik etkisi yoktur ve biyolojik arıtma sistemlerinde kolayca parçalanabilir.
Ksilitol, ağız bakterileri (özellikle Streptococcus mutans) tarafından fermente edilemez, bu nedenle diş çürümesine neden olan asit üretimine yol açmaz. Ayrıca tükürük akışını artırarak diş minesinin remineralizasyonunu destekler. Bu özellikleri nedeniyle FDA ve EFSA tarafından diş çürümesini azalttığı bilimsel olarak onaylanmıştır.
Ksilitol, ince bağırsakta tamamen emilmez ve kalın bağırsağa ulaşarak osmotik etki gösterir. Günde 30-50 gramdan fazla tüketildiğinde gaz, şişkinlik ve ishal gibi laksatif etkilere neden olabilir. Bu nedenle ürün etiketlerinde "Aşırı tüketimi laksatif etki yapabilir" uyarısı bulunmalıdır.
Hayır, ksilitol köpekler için oldukça toksiktir. Küçük miktarlarda (0.1 g/kg vücut ağırlığı) tüketimi bile köpeklerde insülin salınımını tetikleyerek hayatı tehdit eden hipoglisemiye (düşük kan şekeri) neden olabilir. Köpek sahipleri ksilitol içeren ürünleri evcil hayvanlarından uzak tutmalıdır.
Ksilitol (%100 tatlılık) ve eritritol (%70 tatlılık) tatlılık seviyeleri farklıdır. Eritritolün kalorisi (0.2 kcal/g) ksilitolden (2.4 kcal/g) çok daha düşüktür. Ksilitolün diş sağlığı üzerindeki olumlu etkileri eritritolden daha belirgindir. Ancak eritritol genellikle daha az laksatif etki gösterir.
Evet, ksilitol üretim maliyetleri nedeniyle şekerden (sakkaroz) önemli ölçüde daha pahalıdır. Ancak diş sağlığına olan katkıları, düşük kalorili olması ve diyabetikler için uygunluğu gibi avantajları bu maliyet farkını haklı çıkarır. Ksilitol genellikle premium ürünlerde ve özel amaçlı gıdalarda kullanılır.